Dit moment, het enige moment als fundament voor ontwaken in herstel

“The present moment is the only moment available to us. It is the door to all other moments.” – Thich Nhat Hanh

Als we het over het idee van dit moment van ‘ontwaking’ hebben, dan lezen we in ons boek van Recovery Dharma onder andere de volgende alinea: 

“Wie waren we, voordat de wereld tot ons kwam? Wie zijn we, naast de obsessie van onze geconditioneerde geest? Wie zijn we, achter onze muren en ons hartzeer? Ondanks het trauma, de verslaving, angst en de schaamte, is er een kalm en gecentreerd gedeelte van ons dat heel is gebleven. Er is een deel van ons dat niet getraumatiseerd is, dat niet verslaafd is, dat niet geregeerd wordt door schaamte. Dit is waar wijsheid vandaan komt en het is het fundament van ons herstel.”

Wat is dit deel nu, deze plek van wijsheid, waar we over praten in ons herstel? Wat is eigenlijk, vanuit boeddhistisch perspectief, het enige, werkelijke fundament voor ons herstel? Als iemand het werk van de (inmiddels overleden) vredesactivist en zenleraar Thich Nhat Hahn heeft gelezen, dan kent die misschien het antwoord. Maar ook het goed bestuderen van de bovenstaande alinea biedt al een antwoord. Het bevindt zich daar, eigenlijk tússen de woorden en de letters. Het staat weergegeven, in het wit tussen het zwart, naast de obsessie van onze geest. In het midden van de angst. In dat ene moment, vlak vóór het verhaal van de wereld zich in ons blikveld manifesteert. In de fractie vóór het grijpen, achter de schaamte en achter het verdriet.

“Dit moment is het antwoord. Hier-en-nu ligt altijd het fundament voor herstel.” Quote: Recovery Dharma NL blog: dit moment, het enige moment in herstel

 

Aanwezig in dit moment

Dit moment is het antwoord. Hier-en-nu ligt altijd het fundament voor herstel. In dit moment ligt het ontwaken. Meestal – zoals in de meeste gevallen ook op dit moment – schiet het echter aan ons voorbij. Het moment zelf verdampt al in het denken. We denken zoveel – en vooral denken we vaak dat we het béter weten. We verliezen het moment in de kritiek, in de waan van zelfvervulling. “Ja maar…!” roept de geest. “Nee, want toch..!’ schreeuwt het denken. “Want ik heb immers naar die podcast geluisterd en dus…!” brult het kleine kind in ons. “Ik heb meer boeken gelezen en ken diepere teksten, dus…” schettert het krampachtige Ik. “Mijn ervaring in het leven is (anders, beter, minder, meer, zus, zo, dit, dat…)!”

Hup, daar gaan we. In minder dan een fragment van een seconde zijn we al zover verwijderd van dit moment – dit ene moment van inzicht – dat we ons het beginpunt niet eens meer herinneren. Het is er niet meer. Wat overblijft – waar we ons aan vastklampen en wat de illusie van houvast biedt – is het verhaal. De maalstroom. Maar, zo stelde Thich Nhat Hahn, stel je nu eens voor dat je met alle aandacht in dít moment blijft? Wat zou er gebeuren als je de gedachten laat voor wat ze zijn, de emoties gewoon emoties laat zijn. De hoge bloeddruk, de verontwaardiging, de vertwijfeling en dat innerlijke beter weten laat bestaan als achtergrondruis, en voor een seconde terugkeert naar de stilte van dat ene moment?

Dit moment en de werkelijkheid van de sinaasappel

Tich Nhat Hanh gebruikt het volgende voorbeeld. Stel je eens voor dat je een sinaasappel eet. (En als je het voorstellingsvermogen zelf mist, dan nog: volg gewoon de handelingen in je geest.) Stel je voor: de tere bolling in je hand. De nagel in de ruwe oranje schil. Het zuur op de huid. Het zachte witte weefsel onder de schil. De geur: hoe ruikt een sinaasappel? Het sap, kleverig op de vingers. Het pellen van de partjes. De smaak op de tong. De structuur in de mond terwijl je kauwt. Neem eens de tijd om die sinaasappel met aandacht te eten. Dat kan een echte sinaasappel zijn, maar dat hoeft niet. Volg gewoon de ervaring.

Stel je nu voor wat er gebeurt als je de vrucht eet, terwijl je met je gedachten in de toekomst zit, met alle plannen en to-dolijstjes en wat er je nog te wachten staat? Wat gebeurt er met de ervaring van de sinaasappel zelf, als je deze pelt in het verleden, terwijl je gedachten verdwalen in alles wat anders had moeten zijn, of wat jij anders had moeten doen? Hoe proeft het partje, als je verstrikt bent in angst en zorgen. Op dat moment bestaat de werkelijkheid van die sinaasappel eigenlijk niet. Het geheel van de ervaring van dit moment vervloeit, in allerlei zaken die buiten het moment liggen – en die er in werkelijkheid in dit moment NIET zijn!. En de sinaasappel vergaat, als zure bom in de mond die eigenlijk vooral zwaar op de maag ligt.

Maar richt je je weer op de sinaasappel en de volle ervaring ervan. Als je er aandacht voor hebt, dan ontstaat er iets wonderlijks. Voor je ogen ontvouwt de ervaring zich, in alle elementen, ín dit moment. Dit – hier, nu – is het werkelijke moment van ontwaken. Dit – hier-en-nu – is het fundament van de opmerkzaamheid: de volheid van de ervaring die opbloeit, recht in het midden van het nu. Geen grootse plannen van discipline in de toekomst, waarmee we onszelf steeds teleurstellen. Geen machteloos zoeken naar vergeving voor zonden uit het verleden die niet meer weg te nemen zijn. Maar hier, in dit moment, ligt het fundament voor werkelijk herstel.

Dit moment van de sinaasappel als moment van spirituele verdieping

De spirituele verdieping van herstel in dit moment

Veel mensen die aan ons programma van Recovery Dharma beginnen, hebben vaak al een weg van herstel achter zich en zijn vervolgens op zoek naar een vorm van spirituele verdieping. Maar regelmatig raken ze teleurgesteld en vertrekken ze weer, na een paar weken of maanden, van het bezoeken van onze meetings. Ongeduldig, zoals we als mensen nu eenmaal zijn – als onze spirituele praktijk eigenlijk steeds teruggaat naar dit moment.  Simpelweg zitten en zijn en dit moment – inclusief alle stekels, pijn, saaiheid en sensaties – te laten zijn. 

Als mensen in verslaving zijn we stelselmatig op zoek naar nieuwe ervaringen. Dat is een definiërend element van onze verslaving. En we denken vervolgens dat ‘nieuw’ betekent dat het elders moet worden gezocht. Een nieuwe podcast. Nieuwe informatie. Een nieuwe meditatie. Een nieuwe tekst. Laten we het ‘het onrustige zoeken naar de onrust zelf’ noemen. Maar de waarachtige, werkelijke verdieping zit niet in het denken. Het zit niet in intellectuele kennis, niet in een podcast, niet in een tekst. En het zit zelfs niet in het kussen voor de meditatie of in het geluid van de bel.

De ware verdieping zit in de ontwaking, precies hier. In – Dit – Moment. Het is de vertraging om te zien wat hier is – en wat een rijkdom dit Nu werkelijk biedt. In alle saaiheid, in de ruimte tussen de twee vormen van adem: de inademing en de uitademing. Daar ligt de ontwaking. Dat is de grond van ons herstel. Nieuwsgierigheid is in onze beoefening dan ook niet zomaar een woord. Als er in een meditatie wordt gevraagd om ‘nieuwsgierig te zijn naar de ervaring’, is dat niet zomaar een uitnodiging. Het raakt iets wezenlijks aan. Het gaat erom te zien dat alles altijd steeds opnieuw begint, in de bewuste aanraking, vertraagd in elk moment.

Iedere handeling bestaat in zichzelf

Het gaat om de energie en intentie die je richt op de volledige onderdompeling in dit moment. Het gaat om het volledig samenvallen met de adem, terwijl je de subtiele details van de lucht zelf, die je inademt en uitademt, opmerkt. Het gaat om het aanwezig zijn in het eten – het kauwen, de smaak, de geur, de lepel die je naar je mond brengt. Het gaat om het volledige drinken – de hand die het glas omvat, de mond die zich opent, de slok, de koele vloeistof die door je keel glijdt. Het gaat om het aanwezig zijn in de handeling van het schoonmaken, het geluid van de stofzuiger. Nieuwsgierig te zijn naar de beweging van het schoonmaken zelf.

Iedere handeling, iedere adem, iedere stap die we nemen bestaat in zichzelf. Er is geen volgende moment. Hier, in dit moment en in deze beweging, vinden we onszelf. En als we het goed doen – goed, dat wil dan zeggen: met aandacht, met opmerkzaamheid, met liefde en compassie – dan merken we dat we de werkelijke ruimte betreden achter, voor, tussen en binnen, iedere handeling.

We zijn dan aanwezig in de momenten tussen de illusie van permanentie, zoals die in stand wordt gehouden in onze verslaving en in onze conditionering. Met nieuwsgierigheid, aandacht en concentratie bevinden we ons in de ruimte van de stilte. Dit is de ruimte van de adem, van de kalmte – het is het oog van de orkaan, het wit binnen het grijs, de vlakte binnen de ruis. Hier ontwaken we werkelijk in dit moment en zijn we héél – te midden van alle fragmentaties en alle beschadigingen, binnen en buiten onszelf.

Sommigen onder ons vinden het dan leuk om te schoppen tegen wat gezegd wordt. Het Dikke Ik op te zetten als venijnig verzet tegen de Dharma. Anderen ervaren innerlijke twijfels. Ze wikken en wegen. Ze steken weifelend een vinger uit naar het moment zelf. En trekken deze dan geschrokken terug als ze de bliksem van het werkelijk aanwezige NU ervaren. Want erachter zit de ware leegte van de vergankelijkheid. Dat er niets is dat werkelijk kan raken. Of dat zelf geraakt wordt. Dat er geen echte verplichting is om meegesleurd te worden door de golven van de ervaring. Dat er een keuzeruimte bestaat. En dat er de vrijheid is om wat aanwezig is, simpelweg te zien als golven die door ons heen spoelen. Dat het al uiteenvalt, buiten onze inmenging. 

Quote van Tich Nhat Hahn over dit moment: “The present moment is the only moment available to us. It is the door to all other moments.”

Herstel is altijd aanwezig in dit moment

De verslaving kan er zijn. Maar het heeft geen betekenis. Het is slechts verlangen, dat komt en dat gaat. De pijn en het verdriet, de afwijzing, de strijd en de schuld, het gescheld, de zucht en de cravings. Achter het trauma en de schaamte. Dit moment. Pijn is enkel pijn. Verdriet is enkel verdriet. Een gedachte is slechts een gedachte. De inhoud zelf is betekenisloos. 

De ultieme kwaliteit van onze beoefening in ons herstel van verslaving wordt uiteindelijk gedragen door slechts één ding: de opmerkzaamheid en de aandacht voor dit moment. Aandacht kun je dan – in het voetspoor van de beproefde leraar Thich Nhat Hahn (die zijn eigen verleden van oorlog en pijn, afscheid en verbanning kende) – definiëren door de beoefening van het volledig aanwezig zijn in dit moment. Met compassie, vriendelijkheid en inzicht in de vergankelijkheid van alles.

In het midden van pijn bevindt zich, kortom, altijd een ruimte. Fysiek of mentaal (tenzij er sprake is van een medische kwaal, maar daar is ons programma niet voor), bestaat er te midden van het (verslavings)verhaal altijd ook een stilte van het aanwezig zijn en te zien: dit is hier. Dit is het moment. En het is het enige moment.

Want we weten niet wat het volgende moment gaat brengen. Hoe bekwaam we ook zijn, het is onze eigen arrogantie die denkt dat wij het volgende moment zouden kunnen voorspellen. Het is onze ondankbaarheid, onze laakbaarheid, onze conditionering en onze verslaving aan wat wij vinden ‘hoe dingen zouden moeten zijn,’ dat we het wonder van dit moment verspillen. En vervolgens missen.

Dit moment is van jou

Maar te midden van alle meningen, te midden van alle ‘ik weet het beters’, en alle ‘jij doet er niet toe’, tussen alle pijn van de sociale afwijzing. Tussen alle afgewende blikken, achter de ruggen die zich naar je toe keren. Te midden van alle machteloosheid en verlatenheid, de eenzaamheid en angst, kun je zitten op het besneeuwde gras en je ogen openen in de mistige lucht. Je kunt luisteren naar dit moment van adem en kijken naar de grijze wolken. Je kunt de sinaasappel in je hand voelen, of enkel de kou van de lucht op je blote huid van je handen. Dit moment is van jou.

Ja, we kunnen verstrikt raken in ons denken. We kunnen innerlijk wegrennen van dit moment, vol met gedachten die zeggen dat er iets mis is. Met onze eigen trauma’s kunnen we inderdaad gemakkelijk het gevoel hebben dat er iets mis is met ons, met jou, met de wereld. Maar zelfs als dat waar is – wat misschien zelfs heel waarschijnlijk lijkt – dan nog zijn er een miljoen dingen die daarnaast ook immens goed en perfect zijn, aan jou, aan mij, aan de wereld, precies zoals de dingen zijn.

Hier en nu is alles wat we hebben. Dit moment is het rijkste, briljantste en meest wonderlijke moment voor ons in herstel, simpelweg omdat het er is. Dus ontwaak, wees aanwezig, en aanschouw: dit is het fundament voor je herstel. Dit moment. Het enige moment.

Dit moment, het enige moment als fundament voor herstel